در سومين نشست نقد و انديشه با موضوع افراد مشهور (سلبريتي‌ها) در فضاي مجازي و تأثير آن‌ها بر افکار عمومي، شرکت کنندگان در اين نشست اين موضوع را مورد بحث و بررسي قرار دادند.

وايمکس نيوز- سومين نشست از سلسله نشست‌هاي «نقد و انديشه» با موضوع افراد مشهور (سلبريتي‌ها) در فضاي مجازي و تأثير آن‌ها بر افکار عمومي، با حضور صادق زيباکلام استاد دانشگاه و فعال فضاي مجازي، محمدجعفر نعناکار، حقوقدان و فعال و فضاي مجازي و رامبد جوان، بازيگر، کارگردان و برنامه‌ساز و فعال فضاي مجازي به ميزباني مرکز روابط عمومي وزارت ارتباطات و فناوري برگزار شد.
 
سلبريتي حتماً حجم بزرگي ازنظر مردم را به خود جلب مي‌کند
در ابتداي اين جلسه صادق زيباکلام در تعريف سلبريتي بابيان اينکه «سلبريتي بودن توسط هيچ شخص يا گروه خاصي انجام نمي‌شود» گفت: سلبريتي شدن از روند مشخصي پيروي نمي‌کند و خودبه‌خود انجام مي‌شود. اما در کل سلبريتي را نمي‌توان براي يک فعال سياسي، دانشمند، نويسنده يا استاد دانشگاه به کار برد؛ مگر آن‌که آن فرد يک کار خارق‌العاده‌اي را انجام داده باشد.
وي افزود: البته سياستمداراني مانند نلسون ماندلا و گاندي يک سلبريتي بوده‌اند، زيرا خصوصياتي جدا و فراتر از کار خود داشته‌اند. همان‌گونه که در ميان انبوه فوتباليست‌ها کسي مثل علي دايي سلبريتي مي‌شود. و البته يک شخص حتماً بايد حجم بزرگي ازنظر مردم را به خود جلب کند تا بتوانيم وي را سلبريتي بدانيم.
محمدجعفر نعناکار در ارتباط با تعريف سلبريتي گفت: اين مسئله را بايد از دو منظر نگاه کرد. شخص اگر داراي تخصص باشد و در جامعه متخصصان خودش ـ مانند يک پزشک در جامعه پزشکان يا حتي يک هنرمند در جامعه هنرمندان ـ معروف باشد، سلبريتي نيست، بلکه متخصص است.
وي افزود: اما اگر اين اقبال از سوي توده مردم باشد و بخش عمده‌اي از اين توده نيز جوانان باشند، مي‌توانيم وي را يک سلبريتي بدانيم. البته معمولاً يک سلبريتي در درجه اول در جامعه خودش به‌عنوان متخصص شناخته مي‌شود و بعد بين مردم معروف مي‌شود.
در ادامه رامبد جوان درباره تعريف سلبريتي و اينکه چه کسي مي‌تواند سلبريتي باشد گفت: کسي که از ديدگاه يک جمع بزرگي از جنبه مثبت ـ و نه منفي ـ اهميت داشته باشد و بتواند تأثيرگذار باشد و راي و نظر مردم را به خود جلب کند، سلبريتي شناخته مي‌شود. سلبريتي ممکن است نقش مترجم بين مردم و قدرت را هم‌بازي کند.
 
تأثير فضاي مجازي بر ايران به‌اندازه تأسيس سلسله صفوي و انقلاب مشروطه
پس از دستيابي به تعريف مشخص از سلبريتي در ادامه اين نشست تأثير فضاي مجازي بر جامعه و نقش سلبريتي‌ها در اين فضا موردبررسي قرار گرفت که صادق زيباکلام دراين‌باره گفت: من قبلاً مي‌گفتم که دو عامل بر ايران پس از اسلام تأثير بزرگي گذاشته‌اند: تأسيس سلسله صفوي و انقلاب مشروطه. اما کم‌کم مي‌گويم که فضاي مجازي دست‌کم به‌اندازه آن دو نيز بر ايران تأثير گذاشته است.
وي با تأکيد بر اينکه ابعاد تأثير فضاي مجازي گاه مرا مي‌ترساند گفت: براي نمونه باوجودآنکه 38 سال از آغاز جنگ مي‌گذرد، کسي نقادانه به مسئله جنگ نپرداخته و نتوانسته است پرسشگر باشد. اما امروزه به‌محض آن‌که شخصي مثل آقاي محسن رضايي توييتي را درباره يک عمليات منتشر، براثر فشار افکار عمومي در فضاي مجازي مجبور مي‌شود حرفش را پس بگيرد.
اين استاد دانشگاه افزود: يک نويسنده و استاد دانشگاه مثل من مي‌تواند به کمک فضاي مجازي ظرف کمتر از 48 ساعت يک ميليارد تومان براي کمک به زلزله‌زدگان جمع کند، درحالي‌که اين کار بدون فضاي مجازي مقدور نبود. فضاي مجازي مثل يک بهمن يا سيل است که به راه افتاده و من از عواقب آن نگرانم و کسي هم نمي‌تواند آن را ببندد يا حتي فيلتر کند. اين در جامعه ما ترسناک است، چون تاکنون قدرت رسانه در کشور ما در دست افرادي خاص بوده، اما الآن رسانه‌اي پديد آمده که حکومت در کنترل آن ناتوان است.
در ادامه نعناکار برخلاف زيباکلام تأکيد کرد: من آن ترسي را که آقاي زيباکلام از پيامدهاي فضاي مجازي دارند، ندارم و به گمانم افزايش سواد رسانه‌اي در جامعه ما مي‌تواند جامعه از پيامدهاي منفي فضاي مجازي، را صيانت کند.
وي افزود: من هم معتقدم زلزله‌اي که فرمودند، رخ داد و جوامع بسته‌تر را بيشتر لرزانده و ازاين‌رو مي‌توان گفت تأثيرپذيري و تأثيرگذاري سلبريتي‌ها و مردم ما در فضاي مجازي، مقداري متفاوت با آن جوامع آزاد بوده است.
اين حقوقدان تصريح کرد: البته من قبول ندارم که مفهوم سلبريتي از غرب آمده؛ هرچند اين بستگي به آن دارد که غرب را چگونه معنا کنيم؟ آيا منظور از غرب، کشورهاي توسعه‌يافته است، يا فرهنگ غربي مدنظر است؟ به‌هرحال اين‌يک پديده‌اي است که کل عالم را فراگرفته و فضاي مجازي هم کمک کرده که پديده سلبريتي پررنگ‌تر شود.
نعناکار در ادامه با بازگشت به موضوع بازتعريف سلبريتي تأکيد کرد: البته اين تعاريف را هم بايد مشخص کنيم که آيا منظور از سلبريتي فقط ستاره‌اي است که در فقط فضاي مجازي مي‌درخشد يا آن‌کسي که در فضاي غيرمجازي هم مي‌درخشد را در برمي‌گيرد؟ آيا از فضاي مجازي به‌عنوان يک ابزار براي درخشش بيشتر استفاده مي‌کند؟ آيا مي‌خواهد مسئوليت‌هاي اجتماعي خودش را از طريق فضاي مجازي انجام دهد؟
وي افزود: درمجموع من معتقد نيستم که پديده سلبريتي‌ها از غرب واردشده، بلکه فقط فضاي مجازي آن را دامن زده و قوام بخشيده. البته مي‌توان مسئله تفاوت روابط و رفتار سلبريتي‌ها و طرفدارانشان در ايران و غرب را مورد مطالعه قرار داد. و اين را هم بايد بپذيريم که ايران در اين زمينه ـ شايد به علت نوع حاکميت و فضاي جغرافيايي و امنيتي که دارد ـ ازنظر فرهنگي به بلوغ و تکامل نرسيده، اما بايد بگذاريم که اين روند تکاملي طي شود. يعني بايد هم به آن ستاره‌ها اجازه دهيم که بدرخشند و هم به توده‌ها اجازه بدهيم که تعاملاتشان را با ايشان برقرار کنند.
 
مخالفت بر نظارت حاکميت بر فعاليت سلبريتي‌ها در فضاي مجازي
در ادامه اين نشست صادق زيباکلام در پاسخ به اين پرسش آيا در فضاي مجازي بايد نظارت و کنترل بر سلبريتي‌ها وجود داشته باشد يا خير گفت: اگر عملکرد سلبريتي‌ها ازنظر جامعه درست نباشد، جامعه آن‌ها را پس خواهد زد و آن‌ها را وادار به تغيير عملکردشان خواهد کرد و ازاين‌رو دليلي نمي‌بينم که حاکميت بر عملکرد آن‌ها نظارت کند.
وي افزود: اين بلا حتي سر خود من هم در ماجراي کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه آمده است و مجبور شدم به‌جاي انجام کارهاي زيرساختي، پول را بين مردم تقسيم کنم. اما درمجموع موافق هيچ نظارت حکومتي بر فعاليت سلبريتي‌ها نيستم و نبايد براي آن قانون گذاشت و برعکس اين حاکميت است که بايد خودش را با رفتار جامعه در فضاي مجازي مطابقت دهد.
اين استاد دانشگاه تصريح کرد: در حال حاضر در کشور ما حکومت در همه شئونات زندگي مردم و حتي ابتدايي‌ترين جنبه‌هاي مانند تعيين مهريه و پوشش افراد دخالت مي‌کند و اين روش کار را فضاي مجازي کلاً به چالش کشيده است.
باوجود تأکيد زيباکلام بر عدم نظارت بر فعاليت‌ها و اقدامات سلبريتي‌ها در فضاي مجازي از سوي حاکميت نعناکار بابيان اينکه عملکرد سلبريتي‌ها چه در غرب و چه در شرق لازم است بر مدار قانون و حقوق باشد گفت: براي نمونه، يک سلبريتي که دارويي را تبليغ مي‌کند، وظيفه و مسئوليت اجتماعي دارد که گواهي‌هاي آن دارو را کنترل کند. البته در مسائل حوزه امنيتي، تروريسم و پورنوگرافي، حاکميت در همه کشورهاي جهان به آن‌ها اجازه ظهور و بروز نمي‌دهند و آن‌ها را در نطفه خفه مي‌کنند.
وي افزود: اما در مورد هنجارشکني‌هاي خرد اخلاقي در محدوده خاکستري ميان عرف بين‌المللي و خواسته حکومتي در کشور ما، به‌نظر من بخشي‌اش را حاکميت بايد سعه‌صدر به‌خرج دهد. براي مثال شدت عمل نشان دادن و بگير و ببند براي کسي که مثلاً در فضاي مجازي حجاب اسلامي را رعايت نکرده، مفيد نيست. اما آزادي بيان بايد وجود داشته باشد.
 
فضاي مجازي به‌مثابه يک رسانه
رامبد جوان هم در ادامه همين بحث گفت: فضاي مجازي يک رسانه است و ازآنجاکه در کشور ما اصولاً رسانه‌هايي مثل راديو و تلويزيون در دست دولت و قدرت و انحصاري بوده، درنتيجه هيچ ابزاري براي آدم‌هاي ديگري که ممکن است قابليت‌هاي زيادي هم داشته باشند، وجود نداشته است.
وي افزود: وقتي‌که در آن رسانه‌ها آن‌همه بر اخلاق، چارچوب‌ها و خطوط قرمز و... تأکيد مي‌شود - که ممکن است از ديد بسياري درست نباشد و يا حتي واقع‌گرايانه هم نباشد- حالا در فضاي مجازي يک ابزاري در اختيار فرد قرار مي‌گيرد که قابليت‌هاي بسياري دارد و آن محدوديت‌ها را هم ندارد، بنابراين برخي ممکن است بگويند که (در مقايسه با آن قواعد راديو و تلويزيون) فضاي مجازي چارچوب و قاعده ندارد و درست نيست.
جوان تأکيد کرد: به‌نظر من اين طرز فکر بايد شکسته و فضا بازتر شود. من معتقدم که همه آدم‌ها حق حرف زدن و انتشار عقايد خودشان را دارند و بنا بر انتخاب مخاطبشان اهميت پيدا مي‌کنند. و به‌نظر من هم نبايد روي رعايت اخلاقيات موردنظر حاکميت (در آن بخش خاکستري) از سوي افراد در فضاي مجازي کنترلي وجود داشته باشد. و من هم معتقدم که حکومت و قانون نبايد در کار مردم دخالت کند و بايد خود را با رفتار جامعه در فضاي مجازي تطبيق دهد؛ هرچند که ممکن است در ابتداي کار باعث يک آشفتگي و به‌هم‌ريختگي در کشور شود.
رامبد جوان در ادامه در پاسخ به اين پرسش که آيا مردم حق سرکشي يا به تعبير مجري برنامه فضولي مجازي در زندگي شخصي سلبريتي‌ها را دارند؟ گفت: البته اين نوعي فضولي است، اما اين فضولي بخشي از اين رابطه است و بايد آن را پذيرفت.
اين نظر رامبد جوان از سوي صادق زيباکلام و محمدجعفر نعناکار مورد تائيد قرار گرفت.
 
نبايد نگران فضاي مجازي بود
در بخش انتهايي اين نشست زيباکلام در جمع‌بندي مباحث مطرح‌شده گفت: حضور سلبريتي‌ها در فضاي مجازي پديده جديدي است، اما به‌نظر من حکومت نبايد اين‌قدر نگران از آن باشد و اصرار بر کنترل و نظارت آن داشته باشد چراکه اصولاً در اين رابطه کاري هم از دستش برنمي‌آيد و تا الآن هم نتوانسته است، فقط وقتي‌که خواسته محدوديتي اعمال کند، سکه يک پول شده است! بهتر است حکومت به مردم اعتماد داشته باشد که مردم بهترين تصميم را خواهند گرفت.
رامبد جوان نيز در ادامه گفت: وقتي‌که سلبريتي‌هاي فضاي مجازي رشد مي‌کنند، حکومت گمان مي‌کند که همه کارها دارد از دستش در مي‌رود و سعي مي‌کند آن‌ها را تخريب کند و از بين ببرد. اما اولاً آن‌ها هرگز از بين نمي‌روند، بلکه بسيار هم براي جامعه مفيد و سودمند هستند. فضاي مجازي جايي است براي رشد بسياري از افراد و چيزها؛ حتي براي حکومت.
در پايان نعناکار در جمع‌بندي مباحث خود گفت: من هم معتقدم که هر فردي ازجمله يک سلبريتي، يک سري مسئوليت‌هاي اجتماعي دارد. فضاي مجازي کمک کرده به ظهور و بروز استعدادها. اما يک ستاره بايد در مدار قانون ـ چه بد و چه خوب ـ حرکت کند و اگر قانون اشتباه است، قانون بايد عوض کنيم، اما تخطي از قانون منجر به هرج‌ومرج مي‌شود اما درعين‌حال حاکميت نيز بايد نسبت مسائل داخل فضاي مجازي سعه‌صدر داشته باشد و برخورد قهري نکند.